BÀI 10
Chim Khách Đang Kêu…*
Hai Nhà thơ Võ Chân Cửu vá Nguyễn Lương Vỵ
Thường thì con chim khách
đuôi dài xanh đen vẫn về chuyền lần lượt qua cả các cây của hai nhà, nhưng lại
chọn một nơi để “hót” lên rằng: “khách… khách…”
Chim kêu để khẳng định chủ quyền và gọi bạn tình,
nhưng chúng tôi sẽ vui mừng. Một nhà sẽ được ưu tiên sắp xếp để đón khách. Khi
có tiếng loài chim này kêu thì mười bữa như chục không hề sai. Rằng sẽ “có
khách…có khách !”. (Có những ngày chim khách không đến sớm, thay vào đó là dáng
con bìm bịp. Nó về đậu, lặng im xòe cánh ra như điệu vũ. Và chúng chỉ kêu lên
khi chiều xuống. Bìm bịp kêu nước lớn ai
ơi !)
Hôm nay không phải chim khách kêu, nhưng tôi lại không
buồn. Vì gần hết năm lại nhận được tin của một người bạn đang ở phương xa: nhà
thơ Nguyễn Lương Vỵ. Anh báo đang chuẩn bị xuất bản tập thơ thứ 8 vào tiết xuân
2014:“Những hòa âm, huyêt âm, tinh âm, huyền
âm đã bay về mở hội trong Năm Chữ Năm Câu”.
Chị chim bìm bịp hay chú chim khách đã giúp tôi hiểu
thêm về loài chim cũng như con người, nhất là các nghệ sĩ. Vạn vật thường say
mê, quyến rủ từ một trong 2 thứ, là màu sắc hoặc âm thanh. Nếu có được cả hai,
thì đó là một tuyệt tác. Chỉ có ngôn ngữ của thi ca mới thể hiện được điều ấy!
Nguyễn Lương Vỵ in tập thơ đầu tiên có tựa đề “Âm Vang
Và Sắc Màu” (NXB Trẻ-1991). Khi đó anh đã 39 tuổi, một bước nữa là đến thời kỳ
“nhi bất hoặc-hết nghi ngờ viễn mộng”. Thì ra ấy là sự lựa chọn. Nói đúng hợn
là cái “vận” đã về, mãnh liệt hơn trước. Anh được công nhận là nhà thơ từ
những tháng năm còn rất trẻ. Bài đầu tiên đăng trên
Bán nguyệt san Văn năm 1969 đã rất nổi tiếng, đến nay nhiều người còn
nhớ. Khi đó anh mới 17 tuổi, đang phải bỏ quê, vào sống ở Quy Nhơn.
Nửa Đêm Thức
Dậy Nhìn Mây Trắng
Lung linh hồn quê cũ
Mây trắng phủ khắp trời
Nhớ trăng khô hết máu
Muôn trùng dặm núi ơi!!!
Khi ấy bài thơ được nhiều người thuộc, là vì cả nước
đang trong cuộc chiến. Trong văn đàn Miền Nam, sự va chạm giữa các luồng tư
tưởng cũng như sự tìm kiếm của các trường phái thơ ca đang đến hồi cao độ. Các
anh “hiện thực” luôn phê phán các cây bút “viễn mơ”. Những cây bút “cơ hội” vẫn
thường quy chụp anh này anh nọ là “ăn tiền” từ văn hóa Mỹ hay “phát ngôn” cho
“Mặt trận”.
Bài thơ Nguyễn Lương Vỵ thì không nhắm vào những điều
ấy. Anh đang chịu nỗi đau phải xa nơi chôn nhau cắt rốn (Quán Rường, Tam
Kỳ-Quảng Nam), nhưng lại nhớ đến cái vầng trăng đang “khô hết máu” ! Chỉ những nhà thi sĩ mới có thể liên tưởng đến nỗi
đau của kiếp người, hóa thân nó vào một hình hài vũ trụ, lại kết thúc bằng
tiếng than cho “muôn trùng dặm”. Tứ
và thể loại của bài thơ không mới; có khi tác giả lại có xu hướng trở về cách
diễn đạt và hình thức cổ điển, nhưng làm người đọc cảm được nỗi đau của thời
thế lẫn số phận nhỏ bé của con người !
Nói gọn, đó là một bài thơ hay. Và mặc dù khá thân của
tác giả, nhưng phải đến khoảng 40 năm sau, qua một tiết lộ trong bài viết của
nhà thơ Du Tử Lê, tôi mới hiểu được vì sao Vỵ luôn ám ảnh hình tượng của máu
khô, huyết khô. Sống bên nhau, làm thơ cùng thời, nhưng Nguyễn Lương Vỵ luôn cố
tình giấu nỗi đau của mình. Cha anh là một trí thức yêu nước bị bức tử man rợ
khiến người vợ (là mẹ anh) đã đau đớn tột cùng, nhưng vẫn nhẫn nhục thờ chồng,
nuôi 5 người con ăn học thành tài. Nỗi đau ấy về sau không bị anh quy chụp vào
một thế lực chính trị nào, mà lại biết nhìn rộng hơn, xa hơn, nhân bản hơn…
Năm 2000, Nguyễn Lương Vỵ cho in tập thơ thứ 2 tên
“Phương Ý” (NXB Thanh Niên, Hà Nội) trước khi rời hẳn quê nhà để sang sống nơi
xứ người. Tập thơ ghép 2 tên rất thân yêu của Vỵ là tên con gái út và người cha
ruột, có nhiều chỗ vẫn đầy ám ảnh hình tượng máu khi anh biết sắp sửa đi xa,
như bài:
Xa Xôi
Thơ khắc trên ngực đá
Nghe máu bầm trên cao
Xa xôi hay máu đã
Đất với trời thâm giao…
Nhận
ra “đất với trời thâm giao”, để rồi
sau tập thơ đầu tiên in ở Mỹ năm 2007 có tên “Hòa Âm Âm Âm…” (NXB Thư Ấn
Quán-USA), năm 2008 anh cho ra đời thi tập thứ 4, mang tên “Huyết Âm”, gồm 81
bài thơ không đề.
Bài thứ 29:
Những dấu huyết từ rất lâu trong đá
Cuồng âm mưa
Điên sắc nắng
Không lời
Không tiếng nói
Đá rền câm gót ngựa
Bờm hư không
Gió huyễn ảo
Sóng đôi…
Trong tác phẩm thứ 4 là tập thơ “Huyết Âm”, Nguyễn
Lương Vỵ đã ngẫu nhiên nhắc các nhà thơ “thời thượng” ở Việt Nam và ở Mỹ cần
biết về diễn tiến của dòng thi ca Miền Nam. Lúc đó họ đang xưng là những nhà
thơ “đương đại”. Thực ra những bài thơ có câu chữ kết cấu theo kiểu tự xưng là
“tân hình thức” đã được anh và nhiều nhà thơ trong nhóm “Tập san Văn Chương” sử
dụng ở Sài Gòn khoảng 1972-1975. Nếu quá thiên lệch vào tìm kiếm chữ nghĩa hoặc
âm điệu, nhà thơ dễ sa lầy vào chủ nghĩa hình thức. Ở Mỹ, nhiều năm Nguyễn
Lương Vỵ “vật vã” với “âm… âm…”. Nhưng anh đã cố tình hóa giải nó qua hình thức
thể hiện. Bằng cách sử dụng các thể thơ mang hơi hướm cổ phong của tâm hồn
“Việt Thi”.
Nếu
chịu khó đọc các tác phẩm văn học chữ Nôm từ thời Hàn Thuyên mở cửa, người đọc
sẽ nhận ra và yêu quý những trăn trở của nhà thơ Nguyễn Lương Vỵ. Ngôn ngữ Việt
Nam thuộc hệ tiếng đơn âm nhưng rất giàu
nhạc điệu vì rất nhiều chữ điệp âm, có rất nhiều chữ vừa là trạng từ,
vừa là tĩnh từ, lại vừa làm một tán thán từ !
Cách
dùng từ của Nguyễn Lương Vỵ:
Em ơi trăng dịu
dịu
Ảo ảo ngợp hồn ta
…
(bài Nguyệt III, trang 180 thi tập Tinh Âm, 2010)
Hoặc
như bài:
Muối Hát
Đồng không thì mông quạnh
Em không thì quá lạnh
Muối hát trong lòng
tay
Kết tinh lời mây
bay…
(Thi tập Tinh Âm, trang 144)
Tôi không có ý định bình giảng về thi pháp hay thi
điệu, chỉ muốn bày tỏ nỗi lo nếu một thi sĩ quá sa lầy vào việc tìm chữ, chơi chữ. Bỡi lẽ khi đó, hồn
thơ dễ bị “để sang một bên”. Người ta
dễ cho là Nguyễn Lương Vỵ khá chấp vào hình thức. Vì sau “Tinh Âm” anh liên
tiếp xuất bản các thi tập “Bốn câu Thất Huyền Âm”-2011; “Tám Câu lục Huyền
Âm”-2013; và giờ đây, sắp sửa ra mắt “Năm Chữ Năm Câu”…Nhưng hình như không
phải vậy. Chấp nhận sự ràng buộc của niêm luật để tự thoát ra khỏi nó một cách
điệu nghệ bằng sự giàu có của nhịp điệu
ngôn ngữ thơ mà mình sở hữu. Đó không phải điều ai cũng có thể làm !
Thể thơ 6 chữ là một sáng tạo của thi ca chữ Nôm, khởi
đầu từ thi hào Nguyễn Trãi (1380-1442). Có người nói rằng đó là tổng hòa giữa
các bài “thất ngôn bát cú” theo luật Đường Thi và thể thơ Lục Bát của Việt Nam.
Đáng lưu ý là ngôn từ trong các bài thơ 6 chữ xưa nay đều rất trong sáng, dễ
hiểu. Cuối 2012, tôi có 2 tháng sang Mỹ sống với Nguyễn Lương Vỵ. Khi về lại
quê hương, tôi xúc động nhận được bài thơ anh gửi tặng:
một mình
1.
mở mắt lại thấy chiêm bao
thấy đêm xanh thẳm rì rào
khuya hoan hỉ nên khuya thức
bóng hàm ơn nên bóng chao
chuyện vãn một mình lúp xúp
tâm tình muôn nẻo lao xao
còn may lắm đêm xanh nhỉ
một vuông trời một chấm sao…
2.
một chớp nháy một niềm trời
hạt bụi bay lang thang chơi
vết hằn xoáy theo trốt gió
niềm thương tít tắp trùng khơi
rạch một âm sâu nhớ bạn
gõ vài phách lạnh đau đời
năm với tháng chìm trong ngực
mở lời thưa một tiếng thôi…
3.
rằng niềm trời thức đã lâu
rằng chiêm bao tự sơ đầu
giọng nói truông ngàn vọng mãi
tiếng tru rừng rú mong nhau
xa xa ngái tình hôm trước
trầm trầm hoài nghĩa bữa sau
gom hết bóng đời trọn gói
tặng đêm xanh mượt vút mau…
Con chim khách kêu rằng Nguyễn Lương Vỵ đang sắp sửa
in tập “Năm Chữ Năm Câu”. Liệu đây
có phải cách chơi chữ của nhà thơ này? Thơ Việt Nam “ngũ ngôn tứ tuyệt” nằm
trong thể Đường Luật xưa nay đã có nhiều bài hay và nổi tiếng, trong đó có Nửa Đêm Thức Dậy Nhìn Mây Trắng” đã
trích dẫn ở đầu bài. Nay ông làm thêm câu thứ 5 để kết thúc bài. Liệu đó có
phải là kiểu kết thúc như những bài thơ 3 câu của thế Haiku Nhật Bản? Tôi chưa
dám kết luận vì hồn thơ Haiku rất không giống với hồn thơ Việt Nam. Chỉ xin mạn
phép đưa ra một bài không đề trong tập sách anh sắp xuất bản để các bạn thơ cùng
thưởng lãm:
đếm ngàn sông trên lá
lá ngu ngơ thở dài
thời gian phai nhanh quá
lá chỉ nhớ một vài
giọt sương tan ban mai…
Tôi cố tình tự ý cách đoạn câu thứ 5 thay cho kiểu
viết liền của tác giả, để nhấn mạnh đến nghệ thuật kết thúc bài thơ. Tôi nghe đâu
đó, có bạn viết rằng câu thơ thứ 5 là “một
cú nhảy sau cùng” của Nguyễn Lương Vỵ. sự ví von ấy dễ gây ra hiểu lầm,
rằng anh đã cố tình “dụng công” để tạo ra những bài thơ “ngũ tuyệt” Việt Nam !Chắc
không phải như vậy đâu. Vì nếu quá dụng công thì chẳng nên thơ. Mà bài thơ “ngũ
tuyệt” được trích dẫn trên đây lại rất đầy thi vị.
Sáng nay trên ngọn cây bên dòng suối trước nhà, hình
như chúng tôi nghe con chim khách kêu lên trước tiên… ./.
V.Ch.C
-----------
* Một chương trong tập tạp
bút “Mặt Tiền Nghệ Thuật” sắp xuất bản.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét